جزیره علم

روش شناسی «تفسیر نمونه» در تفسیر سوره بلد 

این نوشتار یک تحقیق کلاس درس تفسیر ترتیبی (دوران تحصیل در کارشناسی ارشد تفسیر قرآن) بوده که در دی ماه 1388 در دانشگاه علوم و معارق قرآنی قم ارائه دادم

مقدمه: بیست و هفت جلد تفسیر نمونه نتیجه تحقیق 15 ساله گروهی از محققین با نظارت آیه الله مکارم است که در سال 1410 قمری به پایان رسید. روش آن روش اجتهادى- تحلیلى (عقلى) وتا حدودی علمى است که جنبه های تربیتى نیز دارد. هدف از نوشتن آن، ارائه تفسیرى به زبان فارسى بوده که هم خواص بتوانند از آن بهره گیرند، و هم براى عموم مفید باشد، تفسیرى روان و به دور از اصطلاحات پیچیده علمى یا اختلافات مفسران یا اقوال پراکنده، بر اساس نزدیکترین مفاهیم قرآن به ذهن و برداشتهاى تازه از علوم، با قرائن تاریخى و شأن نزولها و احادیث متقن و ارزنده، و جوابگوى پرسشها و مسائل عصرى و حل ایرادهاى گوناگون در اصول و فروع مباحث اسلامى.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏

لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ (1) وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ (2) وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ (3)

لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی کَبَدٍ (4) أَ یَحْسَبُ أَنْ لَنْ یَقْدِرَ عَلَیْهِ أَحَدٌ (5) یَقُولُ أَهْلَکْتُ مالاً لُبَداً (6) أَیَحْسَبُ أَنْ لَمْ یَرَهُ أَحَدٌ (7)

أَ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَیْنَیْنِ (8) وَ لِساناً وَ شَفَتَیْنِ (9) وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ (10) فَلا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ (11) وَ ما أَدْراکَ مَا الْعَقَبَةُ (12)

فَکُّ رَقَبَةٍ (13) أَوْ إِطْعامٌ فِی یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَةٍ (14) یَتِیماً ذا مَقْرَبَةٍ (15) أَوْ مِسْکِیناً ذا مَتْرَبَةٍ (16) ثُمَّ کانَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ وَ تَواصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ (17) أُولئِکَ أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ (18)

وَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیاتِنا هُمْ أَصْحابُ الْمَشْأَمَة (19) عَلَیْهِمْ نارٌ مُؤْصَدَةٌ (20)

پنج دسته متفاوت از آیات در این سوره وجود دارد.

روش مفسر در تفسیر سوره بلد

·        ابتدا درباره مکی بودن سوره و توجیه آن می پردازد (آیات بسیار قاطع و کوبنده، جمله‏ بندی ها کوتاه و پرطنین، و الفاظ بسیار مؤثر و گویا هستند). روایاتی در فضیلت آن و ترجمه ای از آیات می آورد که مختار وی از تفسیر واژگان و مفردات را نیز نشان می دهد، و به تفسیر می پردازد.

·        سپس محتوای سوره را به طور خلاصه اشاره می کند:

1.       ذکر سوگندهاى پرمعنا، بیان سخت بودن زندگى انسان در دنیا و هدف این سختی (هم خود را براى جنگ با مشکلات آماده سازد، و هم منتظر آسودگى مطلق در این جهان نباشد که تنها در زندگى آخرت خواهد بود (آیات 1تا 7 ).

2.       از مهمترین نعمتهاى الهى را بر انسان مى‏ شمرد، و سپس به ناسپاسى او در مقابل این نعمتها اشاره مى‏ کند (8 تا 17).

3.       بندگان ناسپاس را مورد ملامت و سرزنش قرار مى‏دهد که چگونه با داشتن آن همه وسائل سعادت راه نجات را نپیموده‏ اند، تقسیم بندی مردم به دو گروه، بیان گوشه‏اى از صفات و اعمال هر گروه و سرنوشت هر کدام (18 تا 20).

·        در ترکیب نحوی کمی متشتط است. مثال:

1.       لا در آیه اول را زائده می داند و قسم را واقعی (براى بیان این واقعیت که زندگى انسان در دنیا توأم با درد و رنج است)، ولی توجه نکرده که شأن کلام خدا آن نیست که زائده داشته باشد. ولی در بیان معنای حلّ، لا نافیه را هم می پذیرد.

2.        ان در آیه  أَیَحْسَبُ أَنْ لَنْ یَقْدِرَ عَلَیْهِ أَحَدٌ مخففه از مثقله است و ضمیر در تقدیر مى‏باشد(برخلاف نظر نحویون).

3.       لا در آیه یازده را نافیه و خبریه دانسته و سپس سه احتمال دیگر را هم مطرح می کند.

ذکر منبع الزامی است: موحد ابطحی مهدی. روش شناسی تفسیر نمونه در سوره بلد. قابل دستیابی از:

http://knowledgeisland.parsiblog.com/Posts/167